Projekt badawczy pn. „Pilotaż programu wdrażającego ideę sprawiedliwości naprawczej na terenie Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Lublinie”.
Termin realizacji: 20 kwietnia 2020 r. – 30 czerwca 2022 r.
Wartość dotacji celowej: 1 310 137,50 PLN
Cel główny projektu tozmniejszenie powrotności do przestępstw oraz poprawa sytuacji osób pokrzywdzonych przestępstwem. Projekt kładzie nacisk na wsparcie i rozwój systemu pomocy dla osób pokrzywdzonych przestępstwem oraz skuteczną readaptację skazanych. Narzędziem, które będzie wspierało ten cel jest pilotażowy program wdrażający ideę sprawiedliwości naprawczej oraz mediacja na terenie Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Lublinie. Realizacja projektu przyczyni się też do zwiększenia liczby ekspertów ds. mediacji karnej, w tym w administracji publicznej.
Obszary tematyczne projektu.
Projekt w pełni realizuje założenia Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej – Funduszu Sprawiedliwości z uwagi na ujęty obszar tematyczny. Problemy związane z izolacją więzienną to m.in. konflikty i akty agresji, przemoc, brak kompetencji społecznych, niska skuteczność oddziaływań resocjalizacyjnych i powroty do przestępczości, brak środków na wdrażanie nowych metod resocjalizacji, niewystarczające stosowanie mediacji w warunkach więziennych, niewystarczający poziom wiedzy i świadomości wśród różnych grup, deficyt współpracy międzyinstytucjonalnej w zakresie rozwoju idei sprawiedliwości naprawczej, itp. Odpowiedzią na te problemy staje się pilotażowy program wdrażający ideę sprawiedliwości naprawczej i mediacji karnej na terenie Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Lublinie. Kompetencje mediacyjne w tym zakresie pomagają rozwiązywać konflikty.
Pilotaż programu wdrażającego ideę sprawiedliwości naprawczej w pierwszej kolejności zostanie wprowadzony w zakłady karnych i aresztach śledczych Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Lublinie. Projekt pilotażowy będzie wdrażany przede wszystkim na obszarze działania Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Warszawie, przy czym zadanie polegające na przygotowaniu, przez SWWS wspólnie z KUL, organizacji i realizacji cyklu dwusemestralnych studiów podyplomowych w obszarze sprawiedliwości naprawczej i mediacji dla funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej oraz służby kuratorskiej będzie realizowane w Lublinie oraz w Warszawie. W efekcie, ewaluacja programu wdrażającego ideę sprawiedliwości naprawczej w okręgu lubelskim, przeprowadzenie badań, sprawdzenie efektywności programu i przedstawienie go w raporcie końcowym pozwolą na wprowadzenie ewentualnych korekt, co do sposobu bądź treści zmian na przyszłość. Zaś wypracowane wnioski, konkluzje i rekomendacje pozwolą zwiększyć efekty wdrożenia programu już na terytorium całego kraju; a przy tym pozwolą zminimalizować ryzyko niepowodzenia w kolejnym przedsięwzięciu projektowym, stanowiącym rozszerzenie terytorialne niniejszego projektu pilotażowego.
Podkreślenia wymaga, że obszar realizacji projektu pilotażowego nie został wybrany przypadkowo. Pomysł opracowania projektu zrodził się bowiem po konferencji „Mediacja pośrednia i bezpośrednia w warunkach izolacji”, która odbyła się 18 listopada 2019 r. w Areszcie Śledczym w Lublinie. Konferencja została zorganizowana przez Prezesa Sądu Okręgowego w Lublinie oraz ówczesnego dyrektora Aresztu Śledczego w Lublinie, z udziałem Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości dr. Marcina Romanowskiego. Aktywne dyskusje o tym, jak upowszechnić instytucję mediacji, w tym mediacji bezpośredniej i pośredniej, a także przekonać strony sporów do takiej metody ich rozstrzygania, prowadzone były wówczas przez naukowców z kilku ośrodków akademickich w Polsce oraz praktyków zajmujących się mediacją. Przedstawiono wówczas rolę mediacji w procesie resocjalizacji osób skazanych, poruszano problemy mediacji z udziałem osadzonych oraz korzyści z tego sposobu rozstrzygania sporów po wyroku. Podkreślono przy tym, że obecny stan ujawnia wiele słabości w sferze problemu zapobiegania przestępczości, w postrzeganiu sprawiedliwości karnej i sprawiedliwości naprawczej, a także w postrzeganiu pokrzywdzonego. Zauważono potrzebę nawiązania współpracy międzyinstytucjonalnej, w tym międzyuczelnianej, potrzebę zaktywizowania działań szeroko pojętego wymiaru sprawiedliwości, skorelowania działań z praktykami działającymi w obszarze mediacji i sprawiedliwości naprawczej. Zauważono także potrzebę działań w celu zmiany sposobu myślenia społeczeństwa o alternatywnych metodach rozwiązywaniach sporów i sprawiedliwości zadośćuczynieniowej. Postulowano za rozwojem kompetencji mediacyjnych, szczególnie wśród przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości, organów ścigania, a także przedstawicieli innych środowisk zainteresowanych wdrożeniem programu sprawiedliwości naprawczej, w tym po wyroku, co z kolei przedłożyłoby się na skuteczniejszą readaptację skazanych oraz zwiększenie świadomości i poprawę sytuacji osób pokrzywdzonych przestępstwem.
Przy tworzeniu koncepcji projektu pilotażowego szukano głównie rozwiązań wyżej wymienionych obszarów problemowych. W dużej mierze kierowano się również rekomendacjami określonymi w opublikowanym w 2015 roku, Raporcie końcowym z badania pn. „Diagnoza stanu stosowania mediacji oraz przyczyn zbyt niskiej w stosunku do oczekiwanej popularności mediacji”. Badania nad analizą stanu mediacji w Polsce zostały wówczas przeprowadzone na zlecenie Wydziału ds. Pokrzywdzonych Przestępstwem i Promocji Mediacji Departamentu Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka w Ministerstwie Sprawiedliwości w ramach projektu „Propagowanie alternatywnych metod rozwiązywania sporów” wdrażanego w partnerstwie z Norwegian Courts Administration, ramach Programu Operacyjnego „Budowanie potencjału instytucjonalnego i współpraca w obszarze wymiaru sprawiedliwości / Poprawa skuteczności wymiaru sprawiedliwości” współfinansowanego ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2009-2014.
Raport ten przedstawiał wyniki, wnioski i rekomendacje opracowane w ramach trzech obszarów badawczych:
Obszar 1: Rozpoznanie potrzeb szkoleniowych sędziów, prokuratorów i mediatorów;
Obszar 2: Określenie medialnej strategii komunikacyjnej;
Obszar 3: Diagnoza stanu stosowania mediacji oraz przyczyn zbyt niskiej w stosunku do oczekiwanej popularności mediacji.
Bezpośrednimi odbiorcami projektu są:
– osoby pozbawione wolności; osoby pokrzywdzone przestępstwem, a nawet ich rodziny,
– funkcjonariusze i pracownicy Służby Więziennej,
– kuratorzy sądowi, sędziowie penitencjarni oraz przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości.
W sposób pośredni odbiorcami projektu są pracownicy pomocy społeczne, funkcjonariusze Policji oraz przedstawiciele innych grup zawodowych, które często stają się „pierwszym ogniwem” w sytuacji wystąpienia konfliktu, przedstawiciele środowisk, których głównym zadaniem jest propagowanie mediacji i polubowne rozwiązywanie konfliktów – w tym mediatorzy, organizacje pozarządowe, ośrodki mediacyjne czy Centra Arbitrażu i Mediacji; przedstawiciele środowisk naukowych.
Pośrednimi odbiorcami będzie też więziennictwo i administracja publiczna, gdzie występuje niedobór ekspertów z mediacji.
